Ο πίνακας ζωγραφικής “ET IN ARCADIA EGO”, γνωστός και ως “Οι βοσκοί της Αρκαδίας“, “Les bergers d’Arcadie”, “The Arcadian Shepherds”, φιλοτεχνήθηκε τα έτη 1637-1638 από τον Γάλλο ζωγράφο Nicolas Poussin (1594-1665).

Στον πίνακα αυτόν απεικονίζονται τέσσερις ανθρώπινες μορφές που στέκονται απορημένες γύρω από έναν τύμβο. Περιεργάζονται μια επιγραφή, χαραγμένη στην πέτρα του μνημείου, στην οποία αναγράφεται: “ET IN ARCADIA EGO“, δηλαδή “ΕΓΩ ΤΕ ΕΝ ΑΡΚΑΔΙΑ”. Αν και στα Λατινικά, η επιγραφή δεν χρειάζεται μετάφραση για να αποδοθεί στα Ελληνικά!

Το σκηνικό αποτελείται από ένα τοπίο με θαλερά δέντρα και τον ήλιο να λάμπει πάνω από σύδενδρα και βουνά. Είναι αξιοσημείωτο ότι δεν υπάρχουν καθόλου κτίρια. Το μόνο ανθρώπινο κατασκεύασμα είναι ο πέτρινος τύμβος, γύρω από τον οποίο έχουν συγκεντρωθεί οι τέσσερις ανθρώπινες φιγούρες.

Ο τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης έχει αποδώσει τη σκηνή, αποκαλύπτει πολλά αναφορικά με το σκηνικό. Οι τέσσερις ανθρώπινες φιγούρες είναι “τοποθετημένες” στη σκηνή με αρμονικό τρόπο: οι δύο εξώτερες φιγούρες στέκονται όρθιες, αντικατοπτρίζοντας η στάση της μιας τη στάση της άλλης, την ίδια στιγμή που οι δύο εσώτερες φιγούρες είναι σκυφτές και με λυγισμένα γόνατα. Ο καλλιτέχνης έχει εσκεμμένα χρησιμοποιήσει αυτή τη συμμετρική διάταξη, όχι μόνο για να δημιουργήσει μια οπτικά ευχάριστη σύνθεση, αλλά επιπλέον προκειμένου να επιτύχει κάτι περισσότερο για την υπό εξέταση σκηνή: όπως ακριβώς στην κλασσική αρχιτεκτονική, η συμμετρική διάταξη των επιμέρους τμημάτων στοχεύει στο να προσφέρει στον θεατή μια ανώτερη αίσθηση τάξης και αρμονίας.

Και κάπως έτσι φθάνουμε να κατανοήσουμε κάτι συναφές με το σκηνικό που απεικονίζεται στον πίνακα: έναν τόπο που ονομάζεται ΑΡΚΑΔΙΑ.

Την εποχή που φιλοτεχνήθηκε ο πίνακας, η Αρκαδία σήμαινε για τους Δυτικούς μια περιοχή της Αρχαίας Ελλάδας στο κέντρο της Πελοποννήσου. Μια περιοχή ακραιφνώς ορεινή, με απότομες κορυφές και βαθιές χαράδρες. Στην Αρχαία Ελληνική Μυθολογία, η Αρκαδία ήταν ο τόπος κατοικίας του Πανός, θεού της άγριας φύσης, των βοσκών και των κοπαδιών. Το σκηνικό με τις απότομες κορυφογραμμές πίστευαν ότι ενέπνεε αυθόρμητη μουσική και αυτοσχέδιο χορό παρέα με τις Δρυάδες, τις Νύμφες και τις Νηρηίδες.

Το ιδεώδες της Αρκαδίας έδωσε έναυσμα για την ειδυλλιακή αντίληψη του απέριττου τρόπου ζωής, το οποίο αντανακλάται στο γεγονός ότι η Αρκαδία έφτασε να συμβολίζει τον παράδεισο στη Ρωμαϊκή ποίηση και, αργότερα, στην Αναγεννησιακή λογοτεχνία. Σκεφθείτε την Αρκαδία ως την εικόνα μιας χρυσής εποχής της ανθρώπινης Ιστορίας, η οποία χαρακτηριζόταν από έναν απέριττο, ειρηνικό και ευτυχισμένο τρόπο ζωής.

Ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι ποιητές Οβίδιος και Βιργίλιος χρησιμοποιούν στα έργα τους την ιδέα της Αρκαδίας ως ενός ειδυλλιακού τόπου, σχεδόν ουτοπικής ευτυχίας και διαφυγής από τη σκληρή πραγματικότητα του κόσμου.

Ειδικά ο Βιργίλιος, στο έργο του “Εκλογές (Eclogues)”, εξιδανικεύει το σκηνικό χρησιμοποιώντας στην εικόνα πλούσια βλάστηση, “με δροσερές πηγές, χλοερά λιβάδια και άλση”, όπου οι εραστές μπορούν να ζουν μέσα σε χαλαρή ευδαιμονία ανέγγιχτη από τη βία του πραγματικού κόσμου. Είναι ένας τόπος όπου οι βοσκοί περιπλανώνται αμέριμνοι τραγουδώντας ερωτικά τραγούδια και ατίθασες Νύμφες περιφέρονται στα δάση και τα ποτάμια.

Μέσα σε αυτό το ειδυλλιακό και ουτοπικό σκηνικό, οι ανθρώπινες φιγούρες είναι ντυμένες με χιτώνες και σανδάλια, ενώ δύο από αυτές κρατούν ποιμαντορική ράβδο και φορούν δάφνινο στεφάνι. Στην Αρχαία Ελλάδα, δάφνινα στεφάνια (κότινοι) απονέμονταν ως βραβεία στους νικητές αθλητικών και ποιητικών αγώνων· επομένως, οι φιγούρες αυτές δύνανται να νοηθούν ως ποιητές ή ποιμένες.

Ιδιαίτερης προσοχής χρήζει ο τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί τρία βασικά χρώματα για τα ενδύματα των τριών προσώπων που βρίσκονται σε πρώτο πλάνο: κόκκινο, κίτρινο και μπλε. Η δύναμη των ζωηρών αυτών χρωμάτων κυριαρχεί έναντι των απαλότερων, πιο φυσικών, χρωμάτων του υποβάθρου, προσθέτοντας μεγαλύτερη ζωντάνια στον πίνακα.

Είναι εμφανές, ότι οι ανθρώπινες μορφές προσπαθούν να επιλύσουν κάποιον γρίφο. Περιεργάζονται την επιγραφή, ρωτούν και αναρωτιούνται. Αυτό που έχει απορροφήσει τη σκέψη τους είναι η επιγραφή στον τύμβο. Ο καλλιτέχνης αποδίδει με επιτυχία την αίσθηση ότι μόλις έχουν ανακαλύψει τη σαρκοφάγο, της οποίας η ύπαρξη τούς προκαλεί κάποια αμηχανία.

Στην πέτρινη επιγραφή αναγράφεται: “ET IN ARCADIA EGO“, το οποίο μπορεί να υποτεθεί ότι αναφέρεται στον ένοικο του τύμβου, και να αποδοθεί σε παρελθοντικό χρόνο ως εξής: “Ήμουν και εγώ στην Αρκαδία”.

Η ίδια φράση θα μπορούσε επίσης να αποδοθεί σε παροντικό χρόνο: “Είμαι και εγώ στην Αρκαδία”, μεταφέροντας το οδυνηρό μήνυμα ότι, ακόμα και στο ειδυλλιακό σκηνικό της Αρκαδίας, το παρόν είναι προσωρινό και θα παρέλθει, ενώ αναπόφευκτα θα επακολουθήσει κάποια στιγμή ο θάνατος.

Ένας ιστορικός της τέχνης, ο οποίος ασχολήθηκε επισταμένα με την ερμηνεία της επιγραφής, ήταν ο Erwin Panofsky. Ο Panofsky μάς υπενθυμίζει ότι για τους καλλιτέχνες και τους ποιητές της Αναγέννησης, η Αρκαδία αποτελούσε αντικείμενο νοσταλγίας. Όχι μόνο ήταν για αυτούς ένας τόπος μακρινός, αλλά κυρίως ήταν ένας τόπος που ανήκει στο μακρινό παρελθόν. “Είναι κάτι που έχει χαθεί οριστικά και αμετάκλητα, ιδωμένο μέσα από το πέπλο της μελαγχολικής ανάμνησης”, έγραψε ο Panofsky.

Στην παρούσα ανάλυση, ο πίνακας του Poussin θεωρείται λιγότερο ως μια οδυνηρή αποκάλυψη της παρουσίας του θανάτου, ακόμα και στο ειδυλλιακό περιβάλλον της ουτοπίας, και περισσότερο ως μια στοχαστική περισυλλογή ενός παρελθόντος ευτυχίας και μακαριότητας. Συνδυάζει την παράδοση της μνήμης θανάτου – τη συμβολική δηλαδή υπενθύμιση του αναπόφευκτου του θανάτου – με μια πιο νοσταλγική αίσθηση της ίδιας της απώλειας ενός ιδανικού: “Και εγώ έζησα στην Αρκαδία, όπου εσείς τώρα ζείτε· και εγώ απόλαυσα τις απολαύσεις τις οποίες εσείς τώρα απολαμβάνετε. Και τώρα είμαι νεκρός και θαμμένος.”

Απόδοση από το πρωτότυπο:
https://medium.com/thinksheet/how–to–read–paintings–et–in–arcadia–ego–by–nicolas–poussin-14023bc7b1b